about

Το Rattling Frames αφορά μια παγκόσμια κοινή εμπειρία

Εξετάζει την εικόνα του δημόσιου χώρου όπως διαμορφώθηκε στη διάρκεια του περιορισμού μετακινήσεων λόγω της πανδημίας Covid-19 μέσα από ένα συμμετοχικό αρχείο

Συλλέγει βίντεο από τον ερημωμένο από κάθε κοινή λειτουργία δημόσιο χώρο

Αποτυπώνει τη συναισθηματική ανθρωπογεωγραφία της Αθήνας του εγκλεισμού

Η Αρχή

Κατά τη διάρκεια του περιορισμού μετακινήσεων λόγω της πανδημίας Covid-19, οι κάτοικοι της Αθήνας προσκλήθηκαν, μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, να καταγράψουν με βίντεο τον κενό και σιωπηλό από ανθρώπινη παρουσία δημόσιο χώρο με συγκεκριμένη αναφορά στο δρόμο και στη γειτονιά τους. Ταυτόχρονα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να μοιραστούν τα συναισθήματα που τους προκάλεσε η πανδημία Covid-19, η κοινωνική αποστασιοποίηση καθώς και η ερημωμένη από κάθε κοινή λειτουργία εικόνα του δημόσιου χώρου που προέκυψε λόγω των περιοριστικών μέτρων. Σκοπός της πρόσκλησης ήταν η δημιουργία ενός ψηφιακού διαδραστικού χάρτη στον οποίο αποτυπώνεται η συναισθηματική ανθρωπογεωγραφία της Αθήνας του εγκλεισμού. Τα συναισθήματα κατηγοριοποιήθηκαν σε 15 ενότητες οι οποίες αντιστοιχήθηκαν σε 15 χρωματικές ομάδες στον συναισθηματικό δείκτη.

Το αρχείο παραμένει ανοικτό σε συμμετοχές.

Ένας κοινός μύχιος χώρος που υποφέρει

Το αρχείο του Rattling Frames ξεκίνησε να συγκροτείται με ανοιχτή πρόσκληση τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας, ενώ προσπαθούσαμε να διαχειριστούμε το φόβο από την έλευση μιας άγνωστης ασθένειας και την ανησυχία από μια πρωτόγνωρη συνθήκη εγκλεισμού και κοινωνικής απομόνωσης. Καλούσε όσους ήθελαν να συμμετάσχουν να στείλουν μια καταγραφή των άδειων δρόμων και της ερημωμένης γειτονιάς τους, όπως φαινόταν από το μπαλκόνι τους ή κατά τον σύντομο περίπατό τους.

Το Rattling Frames έχει στον πυρήνα του μια απορία. Απορία καταρχάς με την ετυμολογικά κυριολεκτική σημασία της λέξης, δηλαδή την αδυναμία διέλευσης, την έλλειψη περάσματος. Η υγειονομική απαγόρευση των μετακινήσεων και των συναθροίσεων εκείνης της πρώτης περιόδου είχε ορίσει για τον κάθε πολίτη έναν περιορισμένο, περίκλειστο χώρο σε μια μικρή ακτίνα γύρω από το σπίτι του, έναν χώρο ελάχιστης δραστηριότητας στον οποίον δεν επιτρέπονταν παρά οι λιγότερες δυνατές σχέσεις. Το αρχείο του Rattling Frames καταγράφει αυτήν την περίοδο της ελεγχόμενης κίνησης, της απόκοσμης αστικής ησυχίας, της αναστολής της κοινής, μοιρασμένης, εμπειρίας, της μετατόπισής της στις ψηφιακές πλατφόρμες. Μέσα από τις εικόνες του επανέρχεται η δυσοίωνη αίσθηση της δημόσιας σφαίρας που νιώθαμε εκείνες τις ημέρες: η δημόσια σφαίρα δεν ήταν πια ο δημόσιος χώρος που είναι γεμάτος ιδέες, συγκρούσεις, θορύβους, πάθη, σώματα σε εγγύτητα, αλλά μια πραγματική σφαίρα λευκού φωτός και σιωπής με αόρατα και αδιαπέραστα τοιχώματα που δεν επιτρέπουν τη μετακίνηση εκτός της περιμέτρου της, ένα κελί με ανοιχτές θύρες που είναι αδύνατον να παραβιαστούν.

Ωστόσο θα ήταν περιοριστικό να θεωρήσουμε το αρχείο του Rattling Frames ως ένα μονοσήμαντο ημερολόγιο της επιδημιολογικής κρίσης. Αντίθετα, οι άδειοι δρόμοι με τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα, οι ταράτσες με την ακανόνιστή τους κορυφογραμμή στον αστικό ορίζοντα, τα απέναντι μπαλκόνια με τους εγκλωβισμένους τους κατοίκους μεταστοιχειώνουν σε εικόνα μια θεμελιώδη αμφιθυμία: από τη μία αφορμή τους είναι αναμφίβολα ο εγκλεισμός, η ανησυχία, η ρήξη του δημόσιου χώρου· από την άλλη, το βλέμμα τους κινητοποιείται από την οικειότητα, την τρυφερότητα για το άμεσο περιβάλλον, την αίσθηση πως οι τοίχοι του σπιτιού, ιδίως αυτήν την περίοδο της ταραχής, έχουν χαμηλώσει και η ιδιωτικότητα απλώνεται, καταλαμβάνει έναν πολύ ευρύτερο χώρο, ακριβώς εκείνον τον κοινό χώρο στον οποίον εκδραματίζεται καθημερινά η ανησυχία και ο φόβος. Εντέλει, η συγκρότηση του αρχείου παίρνει αφορμή από την κοινωνική απομόνωση αλλά δεν εξαντλείται σε αυτήν: αναδεικνύει τον δημόσιο χώρο ως έναν μύχιο χώρο σε ταραχή, ως μια κοινή, μοιρασμένη οικειότητα που υποφέρει. Οι καταγραφές του Rattling Frames υπονοούν αφηγήσεις, αναμνήσεις, επιθυμίες.

Το Rattling Frames είναι ένα αρχείο συναισθημάτων. Έχω την ακόλουθη προσωπική εμπειρία από την αναδίφησή του. Την 21η Απριλίου του 2020 στο Rattling Frames καταχωρήθηκε ένα ανώνυμο βίντεο το οποίο κατέγραφε έναν ερημωμένο δρόμο στην Πεύκη, μια ολάνθιστη μέσα στην άνοιξη αλάνα με παπαρούνες και χαμομήλια, και από το απέναντι πεζοδρόμιο, χωρίς ανθρώπινη παρουσία, άδειο, ίσως εγκαταλελειμμένο, φαινόταν το σπίτι στο οποίο είχα γεννηθεί και στο οποίο μας είχε βρει λίγους μήνες αργότερα οικογενειακώς η κήρυξη της δικτατορίας. Δεν επισκέπτομαι την περιοχή αυτή πια συχνά και αναγνώρισα την παλαιά εκείνη μονοκατοικία με την έκπληξη και την ανοικειότητα που νιώθουμε όταν αναπάντεχα συναντάμε λησμονημένα ίχνη της παιδικής μας ηλικίας. Η σύμπτωση, της ημέρας που είδα το βίντεο και της επετείου της νεότερης ιστορίας, πύκνωσε όχι μόνον τον χώρο αλλά και τον χρόνο της ημέρας, τα 53 χρόνια από το 1967. Στη σκιά της γυναίκας που τραβούσε το βίντεο και φαινόταν στον δρόμο, είδα μια γειτόνισσα όχι στο παρόν αλλά μέσα στον χρόνο, στον παραδειγματικό άξονα, εγώ στα τέλη της δεκαετίας του 60 νήπιο, εκείνη τώρα, αλλά, καθώς το σπίτι αυτό ήταν συνδεδεμένο με τη νηπιακή μου ηλικία, είδα και τη σκιά της μητέρας μου, η οποία είχε, ένιωσα, ξεφύγει από τον χρόνο και είχε αποτυπωθεί στο πεζοδρόμιο να περιφέρεται πάντα στη γειτονιά. Στη σκιά είδα το φάντασμα της αβεβαιότητας που διατρέχει τις ημέρες μας και καταλήγει στα λουλούδια που συνεχίζουν να ανθίζουν.

Τον καιρό της πανδημίας εξοικειωθήκαμε με την ιδιωτικότητα άγνωστων ανθρώπων. Με βιβλιοθήκες και σαλόνια ιδωμένα υπό τη γωνία της κάμερας του λάπτοπ, με θολά κάδρα στους τοίχους και με φιλοπερίεργες γάτες που παρενοχλούσαν το αφεντικό τους, ενώ μιλούσε. Η ψηφιακή δημοσιοποίηση της ιδιωτικότητας είναι φυσικά μια διαδικασία που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό με τις βιντεοκλήσεις. Τώρα όμως συνέβη κάτι ποιοτικά διαφορετικό: η ιδιωτικότητα έγινε χώρος υποδοχής της ακαδημαϊκής δραστηριότητας, του πολιτικού διαλόγου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, κατεξοχήν δηλαδή δημόσιων δραστηριοτήτων. Δεν δημοσιοποιήθηκε μόνον η ιδιωτικότητα αλλά και η δημόσια ζωή μετεγκαταστάθηκε σε παράλληλους και συγχρονισμένους ιδιωτικούς χώρους. Ιδίως την πρώτη περίοδο της πανδημίας, την εποχή που ξεκίνησε να συγκροτείται το αρχείο του Rattling Frames, αυτή η μετατόπιση της δημόσιας σφαίρας στον ιδιωτικό χώρο προβλήθηκαν ως προσφορά και ως πράξεις αλληλεγγύης· ως το άνοιγμα του ιδιωτικού άβατου που στόχευε στην ενδυνάμωση των δεσμών της κοινότητας. Σαν να λέμε: «Θα σου δείξω τον χώρο μου, θα μου δείξεις τον χώρο σου και η κοινή έκθεσή μας θα καλύψει την απόσταση από την οποία υποφέρουμε και οι δύο». Στη βάση όμως της δημόσιας έκθεσης του ιδιωτικού λάνθανε μια συναλλαγή: η ατομικότητα και ο χώρος της γινόταν θέαμα και το θέαμα δημιουργούσε υπεραξία. Το Rattling Frames κάνει την αντίθετη κίνηση: το ανώνυμο αρχείο που συγκροτείται ως ανοιχτή πρόσκληση αναδεικνύει τη συναισθηματική δύναμη του δημόσιου χώρου, τον δρόμο ως χώρο συνάντησης των υποκειμένων, των επιθυμιών και των φόβων τους. Με έναν τρόπο η ετυμολογικά κυριολεκτική απορία που βρίσκεται στον πυρήνα του Rattling Frames, η αδυναμία διέλευσης, υπενθυμίζουν θεμελιώδεις απορίες, με την τρέχουσα σημασία της λέξης, που αναδύθηκαν μέσα από την πανδημία: Ποια είναι η νέα αυτή μορφή δημόσιας και πολιτικής ζωής, εκπαιδευτικής και καλλιτεχνικής, που ανακαλύψαμε, άλλοι με ανακούφιση κι άλλοι με τρόμο, πως καλλιεργούμε ψηφιακά εδώ και πολλά χρόνια τώρα; Πώς επανακαθορίζονται τα όρια του χώρου, όταν η ελευθερία μετακίνησης, θεμελιώδης αρχή του κλασικού φιλελευθερισμού, περιστέλλεται για να διαφυλαχθεί το θεμέλιο του υποκειμένου, η ίδια η ζωή; πώς επανακαθορίζονται στη συνθήκη της πανδημίας τα όρια του υποκειμένου; Με τη χρήση της μάσκας, με την απειλή της διάδοσης, με την απαγόρευση του αγγίγματος, η διυποκειμενικότητα καθίσταται μια καθημερινή ηθική, μεταφυσική και πολιτική άσκηση.

Θεόφιλος Τραμπούλης, Σούνιο 2021